در ادامه سری پست های آموزشی مالکیت فکری، در این پست در مورد حقوق مالکیت ادبی و هنری یا کپی رایت بحث خواهد شد. با توجه به ماده 1 قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348، کلیات کپی رایت بدین شکل تعریف شده است:
“از نظر این قانون به مؤلف و مصنف و هنرمند <<پدید آورنده>> و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن بکار رفته <<اثر>> اطلاق می شود.”
همچنین ماده 2 همان قانون اعلام نموده: “اثر های مورد حمایت این قانون به شرح زیر است:
“1- کتاب و رساله و جزوه و دانشنامه و هر نوشته دیگر علمی و فنی و ادبی و هنری.
2- شعر و ترانه و سرود و تصنیف که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط نشر شده باشد.
3- اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.
4- اثر موسیقی که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.
5- نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته ها و خط های تزئینی و هرگونه اثر تزئینی و اثر تجسمی که به هر طریق و روش به صورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد.
6- هرگونه پیکره (مجسمه)
7- اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان
8- اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد.
9- اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم.
10- اثر ابتکاری که بر پایه فرهنگ عامه (فولکور) یا میراث فرهنگی و هنری ملی پدید آمده باشد.
11- اثر فنی که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد.
12- هرگونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این فصل پدید آمده باشد.”
برای ثبت آثار فوق در حقوق ایران تحت نظام حمایت مالکیت ادبی و هنری، یک اثر باید 2 شرط مهم داشته باشد:
اصالت: این اصل بدین معناست که اصیل یا ابتکاری بود اثر از مهمترین عناصر حمایت آثار مورد حمایت کپی رایت می باشد. این اصالت به این معنا نیست که ضرورتا کاملا جدید باشد آن اثر، بلکه بدان معناست که این اثر باید کار و تلاش خود پدیدآورنده باشد و کپی و تقلید مستقیم از کار دیگری نباشد. به زبانی دیگر، این امکان وجود دارد که دو اثر مشابهی که پدید آورندگان آن کاملا مستقل از یکدیگر از موضوع الهام گرفته باشند ثبت شود برای هر جفت شخص. به زبانی دیگر، دلیل حمایت از آثار ادبی و هنری ارزش های زیباشناختی آن نیست و حق مولف تمامی آثار ادبی و هنری فارق از ارزش هنری آن حمایت می شود.
تجلی مادی: یک اثر ادبی یا هنری باید ملموس باشد و قانون از ایده و موضوعات ذهنی حمایت به عمل نمی آورد.
نکته بسیار مهم این است که برای حمایت از آثار مورد بحث در این قانون ضرورتی بر ثبت آن ها وجود ندارد اما عدم ثبت یک اثر اثبات مالکیت را در صورت نیاز دشوار می سازد، بنابراین توصیه به ثبت آنها می شود.
با توجه به ماده 12 قانون مذکور، در مورد مدت زمان حمایت “حقوق مادی” مورد حمایت در این قانون چنین ذکر نموده است:
“مدت استفاده از حقوق مادی پدید آورنده موضوع این قانون که به موجب وصایت یا وراثت منتقل می شود از تاریخ مرگ پدید آورنده 50 سال است و اگر وارثی وجود نداشته باشد برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار حاکم اسلامی (وی فقیه) قرار می گیرد.”
اما در ماده 16 همان قانون مدت حمایت از حقوق مادی پدید آورنده آثار مورد حمایت این نظام حقوقی در 2 حالت مدت زمان حمایت از آنها متفاوت می باشد و بدین گونه مشخص نموده است:
“در موارد زیر حقوق مادی پدید آورنده از تاریخ نشر یا عرضه به مدت سی سال مورد حمایت این قانون خواهد بود:
1- اثرهای سینمایی یا عکاسی
2- هرگاه اثر متعلق به شخص حقوقی باشد و یا حق استفاده از آن به شخص حقوقی واگذار شده باشد.”
در پست های بعدی بیشتر در مورد جنبه های مختلف دیگر کپی رایت من جمله آثار اقتباسی، آثار ادبی، آثار شفاهی، حقوق مرتبط، کپی لفت، و مفاهیم مهم دیگر قانون کپی رایت در ایران بحث خواهد شد.
